Als het niet (meer) kan zoals het moet…

“Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan”, kreeg ik – vrij vertaald – van huis uit mee als iets niet goed lukte. Het was een appèl op mijn creativiteit. Het deed een beroep op mijn probleemoplossend vermogen. Ook leerde ik accepteren dat niet alles altijd lukt.

En eigenlijk geeft dat Friese gezegde precies weer hoe je je kunt aanpassen aan veranderende omstandigheden, hoe je veerkracht kunt tonen. Als het niet meer lukt je werk zo te doen zoals het de bedoeling is, dan zit er vaak niets anders op dan te proberen het op een andere manier toch voor elkaar te krijgen. Het gaat daarbij om het maken van keuzes over wat je wel of niet meer wilt doen. Daarnaast gaat het om het accepteren van dingen die je niet meer kunt doen.

De SOC-theorie
Aan het einde van de vorige eeuw ontwikkelde de Amerikaanse psycholoog Baltes (1990) de Theorie van Selectie, Optimalisatie en Compensatie (SOC-theorie). Deze theorie beschrijft een 3-stappenplan, dat draait om het minimaliseren van wat niet (meer) gaat en het maximaliseren van wat (nog) wel goed lukt.

Duurzame inzetbaarheid en de SOC-theorie
De SOC-theorie speelt zo op een positieve manier in op het omgaan met beperkingen die horen bij het ouder worden. Daarom kan de SOC-methode goed ingezet worden in het kader van duurzame inzetbaarheid, waarbij het vooral draait om zo lang mogelijk zo leuk mogelijk te blijven werken. De theorie biedt een eenvoudig stappenplan met duidelijke keuzemomenten.

Stap 1: Selectie
In deze stap kies je een aantal, voor jou belangrijke, activiteiten waar jij je in jouw werk op wilt richten. Dat betekent ook dat je er bewust voor kiest om bepaalde activiteiten NIET meer te doen. Als je je inzetbaarheid wilt vergroten, kies je voor die activiteiten en die taken die je leuk vindt en waar je energie van krijgt. Taken die minder goed gaan, die je alleen maar energie kosten en die je niet leuk vindt om te doen, doe je niet meer.

Stap 2: Optimalisatie
Deze stap gaat over de activiteiten of taken die je in stap 1 heb gekozen. Je wilt deze taken zo goed mogelijk doen. Dat kan betekenen dat je extra moet oefenen, dat je een cursus nodig hebt of bepaalde middelen zult moeten aanschaffen. Al die extra inspanningen leiden uiteindelijk tot een top-prestatie.

Stap 3: Compensatie
Compensatie gaat over het kiezen van alternatieve manieren om de bij stap 1 gekozen taken of activiteiten te kunnen uitvoeren, omdat het soms het niet op de ‘gewone’ manier lukt. Als je het dan toch graag wilt blijven doen, dan kun je hulp vragen of bepaalde hulpmiddelen inzetten om het toch voor elkaar te krijgen. Soms vergt creativiteit om het toch voor elkaar te krijgen.

Voorbeeld
Het favoriete voorbeeld van Baltes gaat over de heer Arthur Rubinstein, die tot op hoge leeftijd een succesvol concertpianist kon blijven. Deze pianist paste de SOC-theorie toe door een steeds kleiner aantal muziekstukken in te studeren en hij koos alleen de stukken die hij heel graag speelde (selectie). Vervolgens oefende hij extra lang om die stukken onder de knie te krijgen (optimalisatie). En elke keer laste hij, voorafgaand aan een sneller gedeelte, een langzaam deel in. Hierdoor leek het alsof hij sneller speelde dan hij in werkelijkheid deed (compensatie).

Deze methode pas ik graag toe in mijn trainingen over duurzame inzetbaarheid. Ik leer mensen inzien hoe ze met bewuste keuzes en kleine veranderingen hun eigen inzetbaarheid kunnen vergroten. Vaak realiseren we ons niet dat we mogen kiezen, dat wij zelf de regie hebben over ons eigen leven, en dat het OK is om bepaalde dingen niet meer doen.

De SOC-theorie kan je veerkracht vergroten, doordat je bewust kiest waar je je energie in wilt steken en daar dan ook volledig voor gaat. Zo’n bewuste keuze kan een enorm gevoel van vrijheid geven. Jij hebt zelf zeggenschap over jouw werk en jouw leven. En dat is heel verstandig, voor als het niet (meer) kan zoals het moet…

Referenties
Baltes, P. B., & Baltes, M. M.(1990). Psychological perspectives on successful aging: The model of selective optimization with compensation. In P. B. Baltes & M. M. Baltes. (Eds.), Successful aging: Perspectives from the behavioral sciences  (pp. 1{34). New York: Cambridge University Press.

Ingrid Weening-Meestringa, Arbeids- en Organisatiepsycholoog NIP
Eigenaar I We Me, http://www.iweme.nl