Beleid en welbevinden

Jacqueline Boerefijn

Positieve psychologen zijn niet de enige professionals die zich bezig houden met menselijk welbevinden. Ook beleidsmakers, politici en economen laten de mogelijke effecten  op het menselijk geluk steeds vaker meewegen in hun beleidsbeslissingen.

21 mei was de officiële Europese lancering van het ‘World Happiness Report’ in Rotterdam, en ik mocht er bij zijn. Drie samenstellers van het rapport, alle drie econoom, kwamen aan het woord. Dat juist economen zich nu met het onderwerp geluk bezighouden is niet vreemd, zij zijn tot het inzicht zijn gekomen dat het Bruto Nationaal Product (BNP) alleen geen goede graadmeter meer is voor vooruitgang. Robert Kennedy zei dit trouwens al in 1968.

“Het bruto binnenlands product omvat luchtvervuiling en reclame voor sigaretten en de ambulances die op de snelwegen verkeersslachtoffers weghalen. Het rekent de speciale sloten voor onze deuren mee en ook de gevangenissen voor de mensen die ze stukmaken.

Het bruto binnenlands product omvat de vernietiging van de cederwouden en de dood van Lake Superior. Het neemt toe met de productie van napalm en raketten en kernkoppen. Het houdt geen rekening met de gezondheid van onze gezinnen, de kwaliteit van het onderwijs of het genoegen dat we aan spelen beleven.

Het is net zo onverschillig voor de properheid van onze fabrieken als voor de veiligheid van onze straten. Het telt niet de schoonheid van onze poëzie mee of de kracht van onze huwelijken, noch de intelligentie van het publieke debat of de integriteit van ambtenaren… het meet kortom alles, behalve dat wat het leven de moeite waard maakt.”

(vertaling door NRC)

www.jfklibrary.org/Research/Research-Aids/Ready-Reference/RFK-Speeches/Remarks-of-Robert-F-Kennedy-at-the-University-of-Kansas-March-18-1968.aspx

World Happiness Report
Het ‘World Happiness Report’ http://worldhappiness.report geeft een overzicht van geluk overal ter wereld. Het eerste rapport werd op initiatief van de Verenigde Naties gepubliceerd in 2012, het tweede in 2013, en het derde in 2015. Steeds vaker wordt geluk van de bevolking beschouwd als een goede maatstaf voor de sociale vooruitgang. Steeds meer nationale en lokale overheden gebruiken geluksonderzoek om beleid te bepalen, zodat mensen beter in staat zijn om een goed leven te leven. Naast verslaggeving van de huidige stand van zaken, geeft het rapport ook een flink aantal aanbevelingen.

Samenstellers
Professor Jeffrey Sachs is een Amerikaanse econoom en directeur van The Earth Institute en van het Sustainable Development Solutions Network, en speciaal adviseur van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-Moon.
Via een videoboodschap gaf hij uitleg over het belang van het rapport. Het jaar 2015 is volgens hem een keerpunt voor de mensheid. Het is de bedoeling dat de Sustainable Development Goals dit jaar goedgekeurd worden door de Verenigde Naties, en dat deze de basis gaan vormen voor beleid, in plaats van achterhaalde, op het BNP gestoelde economische groeimodellen.

Professor John Helliwell, Canadees econoom en directeur van het Canadian Institute for Advanced Research, gaf een overzicht van het rapport. Opvallend is dat geluk geografisch tamelijk stabiel blijkt. Waar je wiegje heeft gestaan is een belangrijke factor voor geluk, en blijft de rest van je leven meetellen. Nederland is net als de rest van Noord-West Europa een prima plek om geboren te worden. Het is natuurlijk geen wedstrijd, het gaat niet om de ranglijsten, maar na analyse van de stijgers (Nicaragua, Zimbabwe en Ecuador) en de dalers (Griekenland, Egypte en Italië) blijken factoren als het vertrouwen van mensen in de medemens en in de overheid erg belangrijk te zijn. De mate van dit vertrouwen kan de gevolgen van een flinke economische crisis verzachten of versterken.

Professor Richard Layard, arbeidseconoom en directeur van het Well-Being Programme at the Centre for Economic Performance, legde uit waarom en hoe geluk een doel moet worden van beleid, op allerlei niveaus. De voorbeelden die hij gebruikt, hebben vooral te maken met het geluk van kinderen. Hierover gaat hoofdstuk 6 van het Rapport, en dit onderdeel sprak mij het meeste aan. Kinderen tot 18 jaar vormen een derde van de wereldbevolking, en deze groep is de wereldbevolking van de toekomst. Emotionele gezondheid van kinderen blijkt beter dan schoolprestaties te voorspellen hoe goed een leven zal verlopen.

Psychische problemen bij kinderen
De helft van de volwassenen met psychische stoornissen vertoonde de eerste symptomen al voor hun vijftiende levensjaar. De omvang van psychische problemen onder kinderen is groot. Ongeveer 10% van de kinderen in de wereld lijdt aan een diagnosticeerbaar psychisch gezondheidsprobleem. Ongeveer de helft hiervan lijdt aan angststoornissen of depressie en de helft lijdt aan een gedragsstoornis of aan aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ongeveer 1% van de kinderen lijdt aan ontwikkelingsstoornissen zoals autisme. In de landen waar dit langere tijd is bijgehouden, is te zien dat deze problemen de laatste vijftig jaar zijn toegenomen.

In totaal lijden wereldwijd meer dan 200 miljoen kinderen aan diagnosticeerbare psychische problemen die behandelbaar zijn. Maar zelfs in de rijkste landen is slechts een kwart in behandeling. Meer prioriteit geven aan het welbevinden van kinderen is daarmee een van de meest voor de hand liggende en rendabele manieren om te investeren in geluk van de toekomstige wereld.

In de hele wereld zijn relatief veel minder kinderen met psychische problemen in behandeling dan kinderen met lichamelijke ziekten. Omdat er tegenwoordig effectieve behandelingen beschikbaar zijn voor kinderen met psychische nood, is dit ernstig te noemen.

De schrijvers van het rapport bevelen aan om psychische gezondheid net zo serieus te nemen als lichamelijke gezondheid;  kinderen met psychische problemen moeten net zoveel kans op hulp krijgen als kinderen met lichamelijke problemen. Dit zal aanzienlijke kosten met zich meebrengen, maar ook veel opleveren, omdat psychisch lijden ook veel kost, bijvoorbeeld in de vorm van verzuim.

Preventie in onderwijs
Preventie moet vooral plaatsvinden in het onderwijs:

• Het welbevinden van leerlingen moet een expliciete doelstelling zijn van elke school. Scholen moeten een code ontwikkelen rondom welbevinden, die alle leraren, ouders en leerlingen onderschrijven.
• Scholen moeten het welbevinden van de leerlingen regelmatig meten. (Dit is in Nederland vanaf augustus 2015 verplicht in het kader van de Wet sociale veiligheid op school.)
• Kinderen moeten gedurende hun hele schooltijd wekelijks een uur les krijgen in levensvaardigheden, en aan het begin van elk schooljaar nog wat vaker. Deze lessen zijn gebaseerd op evidence-based methoden, waarbij vooral de do’s in plaats van de don’ts benadrukt moeten worden.
• Alle leraren in opleiding moeten worden getraind om het welbevinden en de geestelijke gezondheid van kinderen te zien en te bevorderen, en een goede sfeer te onderhouden.

Tot slot
Nederland heeft volgens Unicef en de OESO al zo ongeveer de gelukkigste jeugd ter wereld, maar toch vind ik deze aanbevelingen een goed idee. Ik zie bij veel leerlingen het welbevinden dalen in de puberteit. Zo zou ik bijvoorbeeld ook graag willen weten welke invloed de verplichte rekentoets heeft op het welbevinden van eindexamenkandidaten.

Jacqueline Boerefijn is biologiedocent en Master of Applied Positive Psychology. Ze richt zich vooral op het welbevinden van tieners, hun ouders en docenten, en een goede sfeer op school. Samen met Ad Bergsma schreef ze ‘Opvoeden tot geluk’, en ‘Gelukkig voor de klas’. www.positiefonderwijs.nl