Een virus pandemie heeft altijd een mentale pandemie in zijn kielzog.

Ik weet het, het is nog te vroeg om al terug te kijken op de corona pandemie. Toch ben ik er benieuwd naar of de gemeenschap van geïnteresseerden in positieve psychologie daar al wat lessen heeft geleerd.

Hoofdzaken

Voor mij springen er een paar hoofdzaken uit. In het algemeen valt me op hoezeer de hele wereld eigenlijk niet was voorbereid op deze pandemie. We hebben al twee keer eerder corona uitbraken gehad met SARS en MERS. Die gingen gepaard met minder zieken en doden maar ze wezen ons wel op de risico’s van het overgaan van virussen van dier op mens. Ook in Nederland hebben we daar ervaring mee zoals de Q-koorts, terwijl de varkenspest en de vogelgriep beperkt bleven tot dieren.  Maar wel met miljoenen slachtoffers. We weten ook dat er nog 15.000 andere corona virussen huizen in vleermuizen die kunnen overslaan naar andere dieren die verhandeld worden op de wet markets van exotische dieren en zo bij ons terecht komen. Ik hoop erg dat we nu echt ons lesje geleerd hebben en dat we veel zorgvuldiger omgaan met de natuur en tegelijk voorbereid zijn op een nieuwe pandemie. Als ik de experts goed begrijp dan komt die en erger nog, onze tijd zou er wel eens éen kunnen zijn van pandemieën. Maar goed, dat is meer gezond verstand dan positieve psychologie.

Vanuit die discipline loop ik tegen twee zaken aan: veerkracht en angst.

Veerkracht

Veel mensen hebben nogal wat te verwerken gekregen. Ziekte of overlijden van een geliefde. Baan kwijt of zonder werk. Een onzeker perspectief voor ons allemaal. Komt er een grote financiële recessie? Houden we onze banen? Onze inkomens of pensioenen? De reacties in de bevolking gaan twee kanten op. Ten eerste het mobiliseren van veerkracht. Zonder veel gemopper hebben we ons keurig gehouden aan beperkende maatregelen. En daarbinnen ontstonden allerlei creatieve initiatieven om toch contact met elkaar te hebben, om elkaar te steunen, om elkaar een plezier te doen, om dankbaarheid te tonen en om aan het werk te blijven. Heel vaak volledig onbaatzuchtig. Mooi om te zien en goed om te ervaren hoezeer veerkracht een sterk onderdeel is van de menselijke reactie op tegenslagen. Een goede reden ook om optimistisch te blijven.

Angst

Een tweede reactie op al die onzekerheid is angst. Die reactie staat niet tegenover veerkracht. Ze kunnen beide tegelijk optreden. Angst om de ziekte te krijgen, geliefden te verliezen, geïsoleerd te raken en angst voor een onzekere toekomst. Ook een logische en terechte reactie. Maar tegelijk een reactie die uit de hand kan lopen en, bij daarvoor bevattelijke mensen, kan leiden tot een angststoornis of depressie. Dat blijkt ook uit de recente onderzoeken van “Mind” en het Trimbos-instituut. Vanuit het perspectief van de positieve psychologie is het interessant en belangrijk om te weten bij wie welke reactie overheerst: veerkracht of angst. Zijn het de gebruikelijke factoren zoals erfelijkheid, deel uitmaken van een sociaal netwerk, de lichamelijke conditie, een helder en moeilijk breekbaar toekomstperspectief? Of passen mensen verschillende interne strategieën toe hoe om te gaan met deze omstandigheden. Is de ene strategie wat effectiever dan de andere. En is die over te dragen op anderen met hetzelfde effect?

Mentale pandemie

Dat willen we wel graag weten want twee zaken zijn helder: 1. We gaan vaker te maken krijgen met een pandemie en 2. Een lichamelijke pandemie gaat gepaard aan een mentale pandemie. In het kielzog van zo’n corona pandemie zien het angst en depressie virus, om het zo eens te zeggen, hun kans. Dat treft de meest kwetsbaren. Een hoge prevalentie van angst en depressie is net zo kostbaar als een hoge prevalentie van corona zieken. De kosten zijn een stuk lager als we die deels kunnen voorkomen. Dat zou kunnen leiden tot de voorlopige conclusie dat we er goed aan doen om de factoren die ervoor zorgen dat een gemeenschap met veerkracht reageert te identificeren en als dat mogelijk is, in te zetten om de veerkracht bij anderen te versterken. We doen er hoe dan ook goed aan om aandacht te besteden aan het thema veerkracht op school, in het bedrijf of in de zorg. Het onderwerp veerkracht mag niet ontbreken in het lesprogramma van de school omdat het ook te maken heeft met het omgaan met pesten, seksualiteit, alcohol en drugsgebruik. In bedrijven zouden makkelijk toegankelijke cursussen kunnen komen om niet alleen het lichaam, maar ook de geest fit te houden. Dat zou ook impact kunnen hebben op burn out. En in de zorg kan, misschien via Welzijn op recept, ruime toegang kunnen komen voor een breed scala van veerkracht versterkende interventies: virtueel, in groepen, in specifieke groepen zoals chronisch zieken. Veerkracht komt van pas bij een pandemie die per definitie een mentale pandemie in zijn kielzog heeft. En is tegelijk nuttig bij zoveel andere gebeurtenissen in ons leven die onze veerkracht doen wankelen.