Blij grijs

De afgelopen jaren zie ik her en der wat meer grijze haren verschijnen in mijn nog grotendeels krullende bos bruine haren. Inmiddels nemen de grijze haren een steeds prominentere plek in, ontstaan er wat meer rimpels en kan ik niet meer ontkennen dat ik, in elk geval fysiek, ook ouder word. Er ontstaan wat kwaaltjes, we verliezen naasten aan ziektes of ouderdom en denken na over wat we nog echt zouden willen doen voordat we het echt niet meer kunnen. Kortom wat helpt om ons blij grijs te worden en te zijn?

Selectieve optimalisatie en compensatie
Tijdens mijn opleiding Psychologie is mij altijd het Selectieve Optimalisatie en Compensatiemodel van Baltes & Baltes (1990) bijgebleven. Dit model veronderstelt dat door het stellen en nastreven van doelen er mogelijkheden worden gecreëerd, wat bijdraagt aan het gelukkig ouder worden. Bij het opstellen en nastreven van doelen spelen selectie, optimalisatie en compensatie een belangrijke rol. Met het verouderen wordt het door fysieke en/of mentale beperkingen soms lastiger om bepaalde doelen te behalen. Het is belangrijk, zo stellen Baltes & Baltes (1990) om een selectie te maken van de doelen die men wil nastreven. Om deze doelen te behalen is het nodig om bepaalde vaardigheden te versterken of uit te breiden, oftewel optimalisatie. Niet alles is meer mogelijk op een bepaald moment in je leven door het verouderingsproces en dit vraagt om compensatie. Anders gezegd is het zo dat door selectieve optimalisering iemand op een bepaald niveau kan blijven functioneren ondanks het verlies van functies of vaardigheden. De tennisser Federer is hier wel een mooi voorbeeld van: om nog op het hoogste niveau mee te kunnen doen maakt hij een selectie maakt van tennistoernooien die hij wil spelen (en dus niet meer alle toernooien speelt omdat hij dat fysiek niet meer aan kan), is hij fysiek is staat om deze geselecteerde toernooien vol te houden op het hoogste niveau. Daarnaast heeft hij bepaalde slagen verbeterd en speelt hij tactisch soms anders, om zo lange rally’s of lange wedstrijden te voorkomen omdat hij fysiek hoe dan ook ouder is dan de meeste van zijn tegenspelers. En deze aanpassingen brengen hem nog tot ver in de toernooien. Hoewel Federer nog maar eind dertig is, hij is wel een voorbeeld voor velen en sluiten zijn aanpassingen naar mijn idee aan bij het idee van selectieve optimalisering; de achteruitgang door het verouderingsproces wordt afgeremd.

Doelen stellen en welbevinden
Het stellen van doelen wordt door Alex Korb (2017) als een belangrijke sleutel gezien om somberheid tegen te gaan en om je gelukkiger te voelen. Hoe klein deze doelen ook zijn. Daarnaast activeer en versterk je de prefrontale cortex bij het nemen van beslissingen en het doelgericht handelen. Door mentale achteruitgang of bij toenemende beperkingen door veroudering of chronische ziekte, blijft het een kunst om in beweging te blijven en voldoening te vinden in andere of aangepaste activiteiten. Op het moment dat we gaan stil vallen in passiviteit, kan de levenskwaliteit snel afnemen en ligt er een somberheid op de loer. Een manier om dit te doorbreken is volgens Korb (2017) door uit te zoeken wat voor jou echt belangrijk is, wanneer je het gelukkigst was en wat maakt je blij? Door deze dingen weer actief een plek te geven in je leven en de beslissing te nemen dat je actief er mee bezig gaat, kun je een grote stap maken naar een meer tevreden leven. Dit geldt naar mijn idee voor alle leeftijden maar zeker ook tijdens het verouderingsproces, waarin we tegen fysieke/ mentale achteruitgang aanlopen.

Blij grijs
Hoe worden we nou blij grijs? Door te accepteren dat we niet alles meer (op hetzelfde niveau) kunnen, zijn we in staat te kijken naar wat we allemaal wel kunnen en welke mogelijkheden er zijn. Belangrijk hierbij is om beslissingen te nemen over waar we onze aandacht op willen richten en daar onze vaardigheden in te verbeteren of door onszelf nieuwe vaardigheden aan te leren. Stel daarnaast nieuwe doelen, ook na verlies van functie. Vrijwilligerswerk doen na je pensionering zou een nieuw doel kunnen zijn bijvoorbeeld.

Door flexibel om te gaan met mogelijkheden en de beperkingen maakt het mogelijk om een goede kwaliteit van leven te hebben, hoe jong, antiek of grijs je ook bent. Ik word blij grijs door lekker te bewegen, creatief bezig te zijn zoals fotografie, gezellig samen zijn met anderen, en door te blijven leren en mezelf te blijven ontwikkelen.

En blij grijs zijn, doe dat vooral met anderen en dat mag best met een hulpmiddel af en toe, zoals bijvoorbeeld een elektrische fiets????

Filmpje over succesvol verouderen:

Boek over positief ouder worden:

Gebruikte bronnen

• Baltes, P. B., & Baltes, M. M. (1990). Psychological perspectives on successful aging: The model of selective optimization with compensation. In P. B. Baltes & M. M. Baltes (Eds.), Successful aging: Perspectives from the behavioral sciences. Cambridge: Cambridge University Press
• Korb, A. (2017). De opwaartse spiraal. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers

Mo Landsman, studente Master Klinische Psychologie aan de Open Universiteit
www.chronisch-flexibel.nl