Eenzaamheid en sociaal kapitaal in latere levensfasen

Ouderen en eenzaamheid zijn in veel publicaties in de media twee haast onlosmakelijk met elkaar verbonden geworden begrippen. De coronamaatregelen, die sinds het begin van 2020 onze samenleving aan banden heeft gelegd, hebben deze associatie nog verder versterkt. Toch blijkt uit onderzoek dat veel ouderen aangeven tevreden te zijn met hun leven en wel degelijk welbevinden te ervaren. De vakgroep levenslooppsychologie onderzoekt onder andere hoe we ouderen kunnen helpen om in deze levensfase nieuwe contacten te ontwikkelen.

Ouder worden, welbevinden en sociale relaties
De onderzoekslijn Positive Aging bij de vakgroep Levenslooppsychologie wil achterhalen welke factoren bepalend kunnen zijn voor het behoud van welbevinden in die latere levensfasen. Sociale relaties en dus ook eenzaamheid spelen hierin bijna als vanzelfsprekend een belangrijke rol.

Ouder worden en afscheid nemen
Naarmate we ouder worden, zullen we in meer of mindere mate afscheid gaan nemen van sociale omgevingen. Denk bijvoorbeeld aan de werkomgeving na een pensionering, een sportvereniging door verminderde fysieke mogelijkheden of een woonomgeving, door een verhuizing naar een zorginstelling. In sommige gevallen, komt hier een fijne nieuwe sociale omgeving voor in de plaats. Maar dit is niet altijd het geval. Daarnaast neemt de kans dat dierbaren overlijden toe. Een partner, of een broer of zus. Voeg daar een verminderde mobiliteit door bijvoorbeeld ziekte of fysieke beperkingen aan toe en je hebt je stereotype eenzame oudere te pakken.

Dat betekent niet per se eenzaamheid
Toch blijkt uit ons onderzoek dat veel ouderen aangeven tevreden te zijn met hun leven en wel degelijk welbevinden te ervaren. De sociale omgeving speelt daar een belangrijke rol bij. Kernwoord daarbij is het ‘sociaal kapitaal’: de hulpbronnen die de sociale omgeving en de sociale relaties bieden. Dat sociaal kapitaal kan helpen bij de vervulling van de drie psychologische basisbehoeften, sociale verbondenheid, autonomie en competentie. Eenzaamheid heeft natuurlijk alles te maken met de psychologische basisbehoefte van sociale verbondenheid.

Nieuwe of andere contacten ontwikkelen
Voor ouderen kan sociale verbondenheid een wat andere invulling hebben dan voor jongere generaties. Het is bijvoorbeeld niet vanzelfsprekend om bij het overlijden van een naaste dierbare dit te compenseren met nieuwe contacten. Enerzijds is er nu eenmaal de kortere resterende (levens)tijd en anderzijds gaat het toch om het verlies van een soms levenslang opgebouwde relatie. Wellicht hoort een bepaalde mate van eenzaamheid bij het ouder worden. Compenseren met nieuwe contacten is niet vanzelfsprekend en de nieuwe contacten zullen niet hetzelfde zijn.

Sociale media
Maar dat hoeft niet per se ten koste te gaan van het welbevinden. De wijze waarop ouderen hiermee omgaan, ofwel omgaan met de ontwikkelingstaken die bij deze levensfase horen, hangt af van verschillende factoren. Met ons onderzoek willen we verder ontdekken welke dit zijn en hoe we vervolgens ouderen kunnen helpen om op een positieve manier met de ontwikkelingstaken van deze levensfase om te gaan met als doel het welbevinden zo hoog mogelijk te houden. Hierbij is ook in het bijzonder aandacht voor de rol die sociale media hierin zou kunnen spelen. (bron: Open Universiteit)