Olympische  veerkracht

‘Meedoen is belangrijker dan winnen’, luidt de olympische gedachte. ‘Citius, Altius, Fortius’ luidt de boodschap aan de sporters, ‘Sneller, Hoger, Sterker’. Beiden opgesteld in 1920 om olympiërs te inspireren zichzelf te overtreffen en een zo hoog mogelijke prestatie neer te zetten. Ook in de hedendaagse maatschappij neemt de prestatiedruk toe, ‘Citius, Altius, Fortius’, waarbij we allemaal succesvol willen zijn op alle fronten. We balanceren daarbij vaak op het randje, met als gevolg dat 1 op de 7 werkende mensen burn-out gerelateerde klachten ervaart (CBS, 2015). Dit artikel gaat over het positief beïnvloeden van onze gezondheid om daarmee te komen tot ‘olympische’ veerkracht.

Definitie gezondheid
In 1948 werd gezondheid door de World Health Organisation (WHO) geformuleerd als ‘een toestand van compleet welbevinden op fysiek, mentaal en sociaal niveau’. Hierbij wordt niet alleen naar de fysieke, maar ook naar de mentale en sociale gesteldheid gekeken. In navolging hiervan karakteriseerden Huber et al. (2011) gezondheid als ‘het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, mentale en fysieke uitdagingen van het leven’. In deze laatste definitie wordt ook ons eigen aanpassingsvermogen en het voeren van regie benadrukt. Hierbij opperen Huber et al. (2016a) de term positieve gezondheid, waarbij er van het positieve uitgegaan wordt in plaats van de afwezigheid van iets negatiefs (ziekte). 

Zowel in deze invulling van het begrip positieve gezondheid als in het gedachtengoed van de positieve psychologie, waarin positieve ervaringen, eigenschappen en instituties centraal staan (Seligman en Csikszentmihaly, 2000), komt naar voren dat gezondheid veel meer is dan de afwezigheid van ziekte. Dat deze gedachte niets nieuws is blijkt uit het gegeven dat artsen uit de Chinese oudheid al betaald kregen voor de mate waarin hun patiënten gezond bleven en niet voor het verhelpen van ziekte (Jingfeng, 1998).

In mijn ogen heeft gezondheid vooral te maken met jezelf energiek, vitaal en veerkrachtig voelen. Positieve psychologie en gezondheid creëer je zelf, door te investeren in je gezondheid en te werken aan je veerkracht.

Veerkracht
Wat is veerkracht eigenlijk? En, hoe kom je aan ‘olympische’ veerkracht? Met veerkracht wordt het vermogen bedoeld, om met de dagelijkse uitdagingen en verwachtingen van het leven om te gaan (Strijk et al., 2015). Verwachtingen van de omgeving én van jezelf. Veerkracht gaat dan ook over weerbaar zijn tegen de dynamiek van allerdag. Iedere dag gebeuren er immers ongeplande en soms ook ongewenste zaken die een grote weerslag kunnen hebben op ons. Plannen worden daarmee doorkruist, doelen komen onder druk en dromen verdampen. Hieraan gaan we met z’n allen niets veranderen, echter hoe je hier mee omgaat bepaal jezelf. De mate waarin je dat voor elkaar krijgt, staat synoniem voor veerkracht.

Maar hebben we, hoe graag we ook zouden willen, overal invloed op? Hoe zit het met de veranderbaarheid of onveranderbaarheid van sommige dingen in het leven? Op sommige dingen in het leven hebben we helaas geen invloed; een ernstige ziekte, een noodlottig ongeval, die kunnen ons allemaal overkomen. De vraag is, hoe oneerlijk het leven soms helaas kan zijn, hoe je hier mee om gaat. Hoe veerkrachtig je kunt zijn als je iets overkomt. Jouw  veerkracht zegt iets over de manier waarop je staande blijft als je iets overkomt, om er vervolgens weer het beste van te maken.

Balanceren op het randje
Hoe groot was mijn veerkracht, op 4 augustus 2004, toen ik de leegheid van mijn volle bestaan voelde. Ondanks mijn succesvolle carrière, knalfeesten op mooie locaties en dure auto’s, voelde ik me op een ochtend tijdens het scheren ineens totaal uitgeput. Mijn hoofd was zwaar, ik was futloos en een opgejaagd gevoel maakte zich meester van mij. Hoe lang houd ik dit leven nog vol? Ik was vrijwel nooit thuis en mijn vorige relatie was hierdoor al eerder stuk gelopen. Ik wilde zelf uitvinden wat er aan de hand was en ben boeken gaan lezen over het menselijk brein. In eerste instantie legde ik mijn focus volledig op voeding. Op een rigide manier probeerde ik hiermee de controle terug te krijgen over mijn leven. Maar al snel kwam ik erachter dat dit alleen niet de oplossing was en dat er meer nodig was. Ik merkte door vallen en opstaan dat alleen een integrale aanpak, met o.a. slaap, voeding, beweging, sociale contacten en ontspanning, mij hielp. Al deze factoren beïnvloeden elkaar en zijn niet los van elkaar te zien.

Dat ik op het randje heb gebalanceerd is duidelijk. Gelukkig was ik er op tijd bij en heeft deze periode mij veel waardevolle inzichten gegeven. Ik deel deze ervaringen omdat ik mij niet geneer en bovenal omdat ik Nederland graag een stuk bewuster wil maken van het belang van tijdig op jezelf passen. Ikzelf mag nu terugkrijgen , meer door geluk dan wijsheid, dat mijn veerkracht in 2004 nog net voldoende bleek. Dit geluk is echter niet iedereen beschoren.   Ik voel me een bevoorrecht mens, dat ik tijdig heb ingezien dat ik niet op de goede weg zat. Anders zou ik vast een burn-out hebben gekregen, waarvan we weten dat deze nog lang van invloed is op onze fysieke en vooral ook mentale gesteldheid (Oosterholt, 2016).

Olympisch Nederland
Mijn doel is Nederland olympisch maken. Wat ik daarmee bedoel is tweeledig. Ten eerste dat iedere Nederlander gaat ervaren dat hij of zij veel invloed heeft op zijn of haar welbevinden en ‘integrale gezondheid’. En ten tweede, hieruit voortvloeiend, dat iedereen hier zelf de regie over kan voeren.

Onze veerkracht zal vroeg of laat bij ons allemaal eens op de proef worden gesteld. De vraag is dan of we genoeg weerstand hebben om dit op te vangen?  Als we het sterk groeiend aantal meldingen van burn-out gevallen bekijken (Hooftman, 2016), dan is het antwoord op deze vraag helaas ‘nee’. 

De oplossing hiervoor ligt niet meteen voor het oprapen. Het is maatwerk, omdat hij verweven zit in onze persoonlijke behoeften aan de ene kant, en onze rituelen en patronen aan de andere. Deze hebben, vaak onbewust, grote invloed op ons fysieke en mentale welbevinden. En daarmee op hoe we ons voelen en in staat zijn te reageren op het moment dat onze veerkracht onder druk komt te staan.

We kennen allemaal de sporters die na een enorme tegenslag terugkomen. Sterker dan ooit. Onherroepelijk mogelijk gemaakt door hun enorme veerkracht, ondersteund door helpende rituelen en patronen. Dit geldt voor ons allemaal. We komen allemaal uitdagingen tegen die we een stuk makkelijker overwinnen als we fysiek en mentaal in (top)vorm zijn. Hoe uitzichtloos de situatie soms ook lijkt. En of je nu topsporter bent of niet...

Concrete handvatten
Hoe pak je de regie en gebruik je je veerkracht? De meest effectieve manier om dit te bewerkstelligen, verschilt per persoon en dient afgestemd te worden op het individu. Een handvat dat hierbij kan helpen, is het in kaart brengen van jouw ‘energizers’.

Met welke aspecten in je leven ben je tevreden en welke onderdelen behoeven extra aandacht? Wat is er voor jou nodig om je balans terug te vinden? De energizers waar we bij Mind&Health mee werken zijn slaap, voeding, bewegen, humor, passie, ontspanning, sociale contacten, thuis, werkleven en zingeving (zie afbeelding).

Voor een (duurzame) verandering rondom deze energizers, dienen we de volgende drie fases te doorlopen: bewust worden, bewegen (=veranderen) en borgen. We nemen je mee door de drie fases (de 3 B’s)  aan de hand van onze gouden tips met betrekking tot de energizer slaap.

Bewust worden
We willen allemaal vooral gezonder, vitaler, en bovenal gelukkiger zijn. Niet automatisch bewuster. Wat houdt ons tegen om écht bewust te zijn van onszelf? Wíllen we dat eigenlijk wel? Onszelf een spiegel voorhouden is best eng en dwingt ons uit onze comfortzone te komen. Daarbij maakt onbekend onbemind. Uit de praktijk blijkt bijvoorbeeld dat ‘sceptici’ later vaak alsnog aanhaken, als zij constateren dat collega’s, vrienden, buren etc. stappen aan het zetten zijn (lees: vitaler, energieker, gelukkiger en zelfs gezonder worden) . Dan wordt óók bij sceptici interesse gewekt en komt de eerste stap dichterbij. Voor velen van ons geldt immers: eerst zien, dan geloven. We willen allemaal heus wel veranderen, echter niet veranderd worden.

Kijkend naar de energizer slaap maken we je graag bewust van de social jetlag. Een social jetlag ontstaat als je tijdens het weekend later wakker wordt dan gedurende de (werk)week. Door een gezellige kroegavond met vrienden of gewoon omdat je ‘iets in te halen hebt’ na je drukke week. Uit recent onderzoek van de American Academy of Sleep Medicine (2017) blijkt dat een social jetlag gerelateerd is aan een slechtere gezondheid, een meer sombere stemming en meer slaperigheid en vermoeidheid. Elk uur ‘sociale jetlag’ leidt onder andere tot een verhoging van de kans op hartkwalen met 11 procent. Deze effecten zijn onafhankelijk van de slaapduur en slapeloosheidssymptomen, die verband houden met zowel social jetlag als gezondheid. Hieruit blijkt dat een regelmatig slaapritme een effectieve en relatief eenvoudige  preventieve behandeling voor hartkwalen en andere gezondheidsproblemen is. Bovenal, je voelt je energieker en houd meer tijd over voor de andere energizers. Tip: doe een powernap (maximaal 20 minuten) gedurende de dag als je vermoeidheid voelt. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld de Power Nap App, deze is zeer effectief.  

Bewegen
Bewegen is veranderen. Dus waarom niet gewoon beginnen? Stappen zetten, dan kom je vanzelf in beweging en volgt verandering. Welke stappen dat voor jouw mogen zijn, groot of klein, ga je ervaren. Dit ervaar je omdat de effecten vaak heel goed (en snel) merkbaar zijn.  Bijvoorbeeld aan een betere conditie, een ander lichaamsgewicht en meer energie. Zo komen we ‘vanzelf’ van dwang tot drang, gevoed door intrinsieke motivatie.

Voor wat betreft de energizer slaap: ga de positieve effecten van een regelmatig slaapritme ervaren. Stop met uitslapen tijdens weekend en het hiermee het onderbreken van je ritme. Door deze kleine verandering zal je in beweging komen en ga je ervaren wat de effecten hiervan op jou zijn.    

Borgen
De laatste B is voor een duurzame verandering misschien wel de belangrijkste. Persoonlijke rituelen en gewoonten zullen bijgesteld moeten worden en dit gaat niet van vandaag op morgen. Verankerd in je nieuwe leven zullen nieuwe gewoontes je stap voor stap vooruit gaan helpen. Des te jonger je dit integreert in je leven, des te meer profijt je hiervan gaat hebben. 

Je slaapritme is een mooi voorbeeld van een ‘patroon’ of ‘gewoonte’ welke enorm belangrijk is en tevens betrekkelijk eenvoudig te beïnvloeden. Bovendien heeft een verbetering in de energizer slaap een positief, al dan niet indirect, effect hebben op de overige 9 energizers. Wanneer we beter slapen zullen we bijvoorbeeld thuis minder prikkelbaar zijn, meer energie hebben om te sporten of om sociale contacten te onderhouden. (Jonge) kinderen kunnen enorm helpen bij dit ritme, omdat je door hen wordt ‘gevraagd’ om tijdig het bed uit te komen.   

Slotwoord
Dat deze preventieve en integrale aanpak werkt, is geen exacte wetenschap en lastig te meten. De afgelopen jaren ervaar ik zélf echter dagelijks het bewijs én zie ik de enorme positieve effecten bij anderen. Door jezelf tijd te gunnen om aan jezelf te werken, word je niet alleen gezonder maar ook een stuk energieker en gelukkiger. Je kunt immers nooit genoeg veerkracht hebben.

Bouw altijd aan je vitaliteit, zodat je op de momenten dat je ze nodig hebt over reserves beschikt. Hierbij is bewustwording altijd de start, gedragsverandering de weg en borging de sleutel. Geïnspireerd op de olympische gedachte sluit ik dan ook graag af met mijn olympische gedachte ‘kunnen meedoen is belangrijker dan winnen’.

Peter Kuijper

Peter Kuijper is succesvol ondernemer en initiatiefnemer van Mind&Health. Met een integraal vitaliteitsconcept en haar persoonlijke aanpak richt Mind&Health zich op individuen, teams en organisaties. Via het vergroten van de bewustwording worden concrete handvatten en begeleiding op maat aangeboden. Dit alles met het oog op de missie van Mind&Health, ‘Nederland olympisch maken’. www.mindandhealth.nl

Gouden tip: Bouw altijd aan je fysieke en mentale veerkracht, zodat je op de momenten dat je deze nodig hebt, over voldoende reserves beschikt.

Referenties

American Academy of Sleep Medicine. (2017, June 5). Social jet lag is associated with worse

mood, poorer health and heart disease: Delaying your sleep schedule on weekends has health consequences. ScienceDaily.

CBS/TNO: https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2015/47/cbs-en-tno-een-op-de-zeven-werknemers-heeft-burn-outklachten

Hooftman W.E., Mars G.M.J., Janssen B., de Vroome E.M.M., Janssen B.J.M., Michiels

J.E.M., et al. Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2015: Methodologie en globale resultaten. Leiden/Heerlen: TNO/CBS; 2016.

Huber, M. et al. (2011). How should we define health? BMJ, 343.

Huber, M. et al. (2016a). Towards a ‘patient-centred’ operationalisation of the new dynamic concept of health: a mixed methods study. 

Jingfeng, C. (1998). A historical overview of traditional Chinese medicine and ancient Chinese medical ethics.  

Oosterholt, B.G. (2016). Burned out cognition and cortisol? Burnout in relation to cognitive performance and cortisol levels. Radboud University Nijmegen.

Strijk, J., Wendel-Vos, G., Picavet, H. et al. Tijds. gezondheids.wetenschappen (2015) 93:32.